اولین نشانه‌های سرطان در آزمایش خون

متا توضیحات: این مقاله به بررسی اولین نشانه‌های سرطان در آزمایش خون می‌پردازد. نقش آزمایش خون در تشخیص سرطان، انواع آزمایش‌های مرتبط (CBC، بیوشیمی خون، نشانگرهای توموری) و ارتباط مارکرهای تومور با سرطان‌های مختلف توضیح داده شده است. همچنین نحوه تفسیر نتایج غیرطبیعی به عنوان علائم اولیه سرطان، محدودیت‌ها و دقت این آزمایش‌ها مورد بحث قرار گرفته و منابع معتبر برای مطالعه بیشتر معرفی شده‌اند.

مقدمه: نقش آزمایش خون در تشخیص سرطان

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهم پزشکی برای کمک به تشخیص انواع بیماری‌ها از جمله سرطان است. آزمایش‌های خون می‌توانند سرنخ‌های اولیه‌ای از وجود سرطان در بدن ارائه دهند و اطلاعات ارزشمندی درباره سلامت کلی، شمارش سلول‌های خونی و عملکرد اندام‌ها در اختیار پزشکان قرار دهند​

my.clevelandclinic.org. به عنوان مثال، بر اساس گزارش کلینیک مایو، نتایج برخی آزمایش‌های ساده خون ممکن است نشان‌دهنده وجود یک سرطان پنهان باشد. با این حال، باید توجه داشت که آزمایش خون به‌تنهایی معمولاً برای تشخیص قطعی سرطان کافی نیست و اغلب در صورت مشکوک شدن به نتایج غیرطبیعی، بررسی‌های تکمیلی مانند تصویربرداری یا نمونه‌برداری (بیوپسی) ضروری است​

my.clevelandclinic.org. به بیان دیگر، آزمایش خون در کنار سایر روش‌های تشخیصی می‌تواند به تشخیص زودهنگام سرطان و آغاز به‌موقع اقدامات درمانی کمک کند، اما جایگزین روش‌های تخصصی‌تر تشخیص سرطان نمی‌شود​

my.clevelandclinic.org.

در ادامه به مهم‌ترین آزمایش‌های خون که در روند تشخیص سرطان نقش دارند می‌پردازیم و سپس خواهیم دید چگونه نتایج غیرطبیعی این آزمایش‌ها می‌تواند به عنوان اولین نشانه‌های سرطان تلقی شود.

آزمایش‌های خون مرتبط با تشخیص سرطان

برخی از آزمایش‌های خون که برای تشخیص سرطان استفاده می‌شوند عبارتند از:

شمارش کامل خون (CBC)

آزمایش شمارش کامل خون (Complete Blood Count – CBC) یکی از رایج‌ترین تست‌های خونی است که تعداد و وضعیت انواع سلول‌های خونی (از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها) را در نمونه خون اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش کاربرد وسیعی در پزشکی دارد و می‌تواند در تشخیص برخی سرطان‌ها نیز مفید باشد. به طور خاص، سرطان‌های خون مانند لوسمی (لوکمیا) و لنفوم ممکن است از طریق CBC شناسایی شوند، چرا که این بیماری‌ها باعث افزایش یا کاهش غیرطبیعی تعداد سلول‌های خونی یا ظاهر شدن سلول‌های غیرطبیعی در خون محیطی می‌شوند​

testing.com. برای مثال، وجود تعداد بسیار بالای گلبول سفید نابالغ (blast) در CBC می‌تواند نشانه‌ی ابتلا به لوسمی باشد. همچنین کم‌خونی (کاهش گلبول‌های قرمز و هموگلوبین) در CBC اگر بدون علت مشخصی رخ دهد ممکن است زنگ خطری برای وجود برخی سرطان‌های پنهان باشد (که در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم). از CBC در بیماران مبتلا به سرطان برای بررسی درگیری مغز استخوان توسط سرطان (متاستاز به مغز استخوان) و نیز پایش تأثیر درمان‌ها بر خون بیمار نیز استفاده می‌شود​

testing.com.

نکته مهم این است که CBC به طور معمول قادر به تشخیص مستقیم تومورهای جامد (غیرخونی) نیست​

my.clevelandclinic.org. به عنوان مثال، سرطان‌های اندام‌هایی مانند ریه، پستان یا کولون معمولاً در CBC تغییر مشخصی ایجاد نمی‌کنند مگر اینکه در مراحل پیشرفته به مغز استخوان آسیب برسانند یا باعث خونریزی و عوارض خونی شوند. بنابراین، طبیعی بودن CBC نفی‌کننده وجود سرطان‌های غیرخونی نیست و برای بررسی این سرطان‌ها نیاز به تست‌های تخصصی دیگر است.

آزمایش‌های بیوشیمیایی خون (پانل متابولیک)

آزمایش‌های بیوشیمی خون مجموعه‌ای از سنجش‌های آزمایشگاهی هستند که مواد شیمیایی مختلف خون را اندازه‌گیری می‌کنند و به بررسی عملکرد اندام‌های داخلی بدن کمک می‌کنند. این پانل‌ها که گاه به آنها آزمایش‌های پروفایل شیمیایی یا متابولیک گفته می‌شود، شامل اندازه‌گیری موادی مانند آنزیم‌های کبدی، آنزیم‌های کلیوی، الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم و …)، کلسیم، قند خون و پروتئین‌های خون هستند. تغییرات غیرطبیعی در برخی از این موارد می‌تواند به صورت غیرمستقیم نشانه‌ای از وجود سرطان باشد. برای مثال:

• آنزیم‌های کبدی (مانند ALT، AST) یا آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) اگر به شکل قابل توجهی بالا بروند، می‌تواند نشان‌دهنده درگیری کبد توسط سرطان کبد یا متاستازهای کبدی باشد.
• کلسیم خون اگر بالا باشد (هایپرکلسمی)، می‌تواند علامتی از برخی بدخیمی‌ها (مانند سرطان‌های پیشرفته پستان، ریه یا مولتیپل میلوما) باشد​bristol.ac.uk. هایپرکلسمی شایع‌ترین اختلال متابولیک همراه با سرطان است و مطالعات نشان داده‌اند که در برخی بیماران، افزایش کلسیم ممکن است پیش از تشخیص رسمی سرطان دیده شود​bristol.ac.uk. البته هایپرکلسمی معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر سرطان رخ می‌دهد و علل خوش‌خیم مانند پرکاری پاراتیرویید نیز می‌تواند داشته باشد.
• سرعت سدیمان (ESR) بالا یا پروتئین واکنشی C (CRP) بالا نشان‌دهنده التهاب در بدن است. بسیاری از سرطان‌ها باعث افزایش مزمن نشانگرهای التهابی می‌شوند، به طوری که ESR بسیار بالا می‌تواند در کنار سایر علائم بالینی به نفع وجود بدخیمی‌هایی مانند لنفوم یا میلوم باشد. البته ESR و CRP اختصاصی سرطان نیستند و در عفونت‌ها یا بیماری‌های التهابی خوش‌خیم هم افزایش می‌یابند.

به طور کلی، تست‌های بیوشیمیایی خون به تنهایی تشخیص‌دهنده سرطان نیستند، اما می‌توانند سرنخ‌هایی درباره تأثیر سرطان بر اندام‌های داخلی و وضعیت متابولیک بدن به دست دهند​

pardiscancer.com. پزشک در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی (مثلاً آنزیم‌های کبدی بسیار بالا بدون علت مشخص) ممکن است به وجود یک مشکل جدی مانند سرطان مشکوک شده و بررسی‌های تکمیلی را درخواست کند.

علاوه بر این، بررسی پروتئین‌های غیرطبیعی در خون نیز یکی از آزمایش‌های مرتبط با تشخیص برخی سرطان‌هاست. برای مثال، آزمایش الکتروفورز پروتئین خون نوعی تست تخصصی است که پروتئین‌های مختلف خون (به ویژه ایمونوگلوبولین‌ها) را از هم جدا می‌کند. وجود یک باند غیرطبیعی ایمونوگلوبولین در این آزمایش می‌تواند نشان‌دهنده مولتیپل میلوما (سرطان سلول‌های پلاسما در مغز استخوان) باشد​

boualilab.com. در بیماری مولتیپل میلوما، سلول‌های سرطانی مقدار زیادی آنتی‌بادی غیرطبیعی (پروتئین M) تولید می‌کنند که در الکتروفورز به صورت یک قله یا باند مونوکلونال دیده می‌شود. بنابراین، در بیمارانی که پزشک به مولتیپل میلوما مشکوک باشد (مثلاً به دلیل کم‌خونی، درد استخوان و نارسایی کلیه)، انجام الکتروفورز سرم و ادرار برای بررسی این پروتئین‌های سرطانی کمک‌کننده است​

boualilab.com.

نشانگرهای توموری (مارکرهای تومور)

نشانگرهای توموری مواد خاصی هستند (معمولاً پروتئین‌ها یا هورمون‌ها) که توسط سلول‌های سرطانی تولید شده یا در پاسخ به سرطان در بدن آزاد می‌شوند. اندازه‌گیری سطح این مواد در خون می‌تواند در تشخیص برخی سرطان‌ها و نیز در پایش روند درمان بیماران سرطانی مفید باشد. تست‌های نشانگر تومور از نمونه خون برای جستجوی مواد شیمیایی تولیدشده توسط سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند​

boualilab.com. برخی از این مارکرها نسبتاً اختصاصی یک نوع سرطان هستند و در صورت بالا بودن می‌توانند اولین سرنخ وجود آن سرطان باشند.

با این حال، باید توجه داشت که هیچ نشانگر توموری ۱۰۰٪ اختصاصی سرطان نیست. سلول‌های سالم بدن نیز می‌توانند مقدار کمی از این مواد را تولید کنند و همچنین برخی بیماری‌های خوش‌خیم می‌توانند باعث بالا رفتن سطح نشانگرهای تومور در خون شوند​

mayoclinic.org. بنابراین تعبیر نتایج تست‌های تومور مارکر نیازمند احتیاط است. معمولاً از این آزمایش‌ها بیشتر پس از تایید تشخیص سرطان و برای پیگیری اثربخشی درمان یا عود سرطان استفاده می‌شود​

mayoclinic.org. با این وجود، در ادامه چند مورد از شناخته‌شده‌ترین نشانگرهای توموری و ارتباط آنها با انواع سرطان را معرفی می‌کنیم که در موارد خاص به تشخیص زودتر سرطان کمک می‌کنند:

مهم‌ترین مارکرهای توموری و ارتباط آنها با سرطان‌ها

در این بخش برخی از رایج‌ترین نشانگرهای توموری و سرطان‌های مرتبط با آنها را معرفی می‌کنیم:

• آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) – این پروتئین توسط سلول‌های غده پروستات تولید می‌شود و افزایش سطح آن در خون می‌تواند نشان‌دهنده سرطان پروستات باشد​testing.com​mayoclinic.org. از آزمایش PSA به طور گسترده به عنوان ابزار غربالگری در تشخیص زودهنگام سرطان پروستات در مردان میانسال و مسن استفاده می‌شود. البته شرایط خوش‌خیمی مانند بزرگی خوش‌خیم پروستات یا عفونت نیز می‌توانند PSA را افزایش دهند، بنابراین نتیجه غیرطبیعی PSA معمولاً نیازمند بررسی‌های بیشتر مثل بیوپسی پروستات است.
• آنتی‌ژن سرطان 125 (CA-125) – پروتئینی که روی سطح بسیاری از سلول‌های سرطان تخمدان وجود دارد. آزمایش CA-125 در خون برای کمک به تشخیص سرطان تخمدان، پایش اثربخشی درمان و کشف عود بیماری به کار می‌رود​testing.com. در خانم‌هایی که علائم مشکوک به سرطان تخمدان (مانند درد لگن و نفخ مداوم) دارند، سطح CA-125 اگر بالاتر از حد نرمال باشد می‌تواند اولین نشانه آزمایشگاهی سرطان تخمدان باشد. البته باید دانست که همه بیماران تخمدان CA-125 بالایی ندارند و همچنین بیماری‌های غیرسرطانی مانند اندومتریوز یا فیبروئید رحمی هم ممکن است CA-125 را اندکی افزایش دهند.
• آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) – این آنتی‌ژن در جنین در حال رشد وجود دارد ولی در خون بزرگسالان سالم بسیار ناچیز است. افزایش غیرطبیعی CEA در خون می‌تواند دلالت بر وجود برخی سرطان‌ها مخصوصاً سرطان‌های دستگاه گوارش نظیر سرطان روده بزرگ (کولون و رکتوم) یا سرطان پانکراس داشته باشد​testing.com. همچنین در سرطان‌های پیشرفته پستان یا ریه نیز CEA ممکن است بالا رود. از آزمایش CEA بیشتر برای پیگیری پاسخ به درمان سرطان کولورکتال و تشخیص عود آن استفاده می‌شود، اما قبل از درمان نیز سطح بسیار بالای CEA در فرد بدون علامت می‌تواند اولین هشدار وجود یک تومور پنهان در دستگاه گوارش باشد.
• آلفا فتوپروتئین (AFP) – پروتئین AFP به طور طبیعی توسط کبد جنین و کیسه زرده در دوران بارداری تولید می‌شود و به همین دلیل در خون افراد بالغ سالم حضور ندارد یا بسیار کم است. افزایش AFP در خون افراد غیرباردار یک نشانگر مهم برای سرطان‌های کبد و برخی تومورهای سلول‌های جنسی (مانند سرطان بیضه و تخمدان) است​testing.com​mayoclinic.org. در بیمارانی که توده مشکوک در کبد دارند، سطح AFP اگر بسیار بالا باشد می‌تواند تشخیص سرطان کبد (کارسینوم هپاتوسلولار) را تقویت کند و حتی در برخی برنامه‌های غربالگری بیماران در معرض خطر (مانند مبتلایان به سیروز) از AFP برای کشف زودهنگام سرطان کبد استفاده می‌شود.
• آنتی‌ژن سرطان 19-9 (CA 19-9) – این نشانگر توموری بیشتر با سرطان لوزالمعده (پانکراس) مرتبط است. آزمایش CA 19-9 در بیمارانی که مشکوک به سرطان پانکراس هستند انجام می‌شود و سطوح بسیار بالای آن می‌تواند موید وجود این سرطان باشد​testing.com. هرچند که همه مبتلایان به سرطان پانکراس سطح CA 19-9 بالایی ندارند، ولی در ترکیب با علائم بالینی (مثل یرقان و کاهش وزن) و تصویربرداری، CA 19-9 بالا می‌تواند جزو اولین یافته‌های مطرح‌کننده سرطان لوزالمعده باشد.
• آنتی‌ژن سرطان 15-3 و 27-29 (CA 15-3 / CA 27.29) – این دو نشانگر مرتبط با سرطان پستان هستند. آزمایش CA 15-3 یا CA 27.29 گاهی برای کمک به تشخیص یا پایش درمان سرطان پستان به کار می‌رود. در واقع CA 27.29 یک مارکر نسبتاً اختصاصی برای سرطان پستان است و تنها آزمایش خونی است که به طور خاص برای پایش این سرطان تأیید شده است​testing.com. با این وجود، در مراحل اولیه سرطان پستان ممکن است این مارکرها طبیعی باشند و بیشتر در پایش پس از درمان کاربرد دارند.
• گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG) – هورمون hCG بیشتر به عنوان شاخص بارداری شناخته می‌شود، اما برخی سرطان‌ها نیز می‌توانند باعث افزایش زیرواحد بتای این هورمون در خون شوند. به ویژه، تومورهای سلول زایای بیضه و تخمدان (مانند کوریوکارسینوم و برخی انواع سرطان بیضه) می‌توانند سطح β-hCG را بالا ببرند​testing.com. بنابراین در مردان جوانی که توده بیضه دارند یا خانمی که تومور تخمدان مشکوک دارد، سطح بالای hCG می‌تواند اولین علامت آزمایشگاهی یک تومور بدخیم باشد (در غیرحامله بودن).
• بتا-۲ میکروگلوبولین (B2M) – این پروتئین در خون برخی بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما، لنفوم‌ها و لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) افزایش می‌یابد. اگرچه B2M بیشتر به عنوان شاخص پیش‌آگهی و شدت بیماری در سرطان‌های خونی به کار می‌رود، ولی در کنار سایر یافته‌ها می‌تواند یک سرنخ از وجود این بدخیمی‌ها باشد. سطح بسیار بالای بتا۲ میکروگلوبولین در فردی با ضعف و کاهش وزن، می‌تواند پزشک را به سمت بررسی مولتیپل میلوما یا لنفوم سوق دهد.

این‌ها تنها چند نمونه از نشانگرهای توموری شناخته‌شده هستند. نشانگرهای بسیار دیگری نیز وجود دارند (مانند CEA-125 برای سرطان پستان، S100 برای ملانوم، تیروگلوبولین برای سرطان تیروئید و …)، اما کاربرد همه آنها به عنوان اولین نشانه سرطان به یک میزان نیست. در مجموع، وجود یک مارکر توموری بالاتر از محدوده طبیعی باید با بررسی‌های دقیق‌تر همراه شود تا مشخص گردد که آیا واقعاً ناشی از سرطان است یا علت دیگری دارد.

تفسیر نتایج غیرطبیعی آزمایش خون به عنوان نشانه اولیه سرطان

یافته‌های غیرطبیعی در آزمایش‌های خون می‌تواند به عنوان اولین علائم هشداردهنده سرطان در نظر گرفته شوند، به ویژه اگر توضیح قابل قبولی غیر از سرطان برای آنها وجود نداشته باشد. در زیر به برخی از این تغییرات آزمایشگاهی که ممکن است اولین نشانه‌های سرطان باشند اشاره می‌کنیم:

• کم‌خونی غیرموجه (آنمی بدون علت مشخص): کم‌خونی به معنی کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین خون است. اگر فردی دچار کم‌خونی شده باشد بدون اینکه علت آشکاری مانند کمبود آهن، خونریزی شدید یا مشکلات تغذیه‌ای داشته باشد، پزشکان به علل جدی‌تر فکر می‌کنند. برخی سرطان‌ها می‌توانند از طریق مکانیزم‌های مختلف باعث کم‌خونی شوند؛ برای مثال سرطان‌های گوارشی نظیر سرطان روده بزرگ یا معده ممکن است با خونریزی مخفی و تدریجی در طول زمان منجر به کم‌خونی فقر آهن شوند. همچنین سرطان‌های خون و مغز استخوان (مانند لوسمی، لنفوم و میلوما) با درگیر کردن مغز استخوان، تولید گلبول‌های قرمز را کاهش داده و کم‌خونی ایجاد می‌کنند​cancer.org. بنابراین کشف کم‌خونی در آزمایش CBC (به‌ویژه در مردان یا زنان یائسه که خونریزی قاعدگی ندارند) یک زنگ خطر است و می‌تواند اولین نشانه از وجود یک سرطان پنهان باشد تا خلاف آن ثابت شود.
• تعداد غیرطبیعی گلبول‌های سفید یا وجود سلول‌های غیرطبیعی خونی: افزایش قابل توجه تعداد گلبول‌های سفید (لکوسیتوز) یا کاهش شدید آن (لکوپنی) هر دو می‌توانند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی باشند. لکوسیتوز شدید همراه با حضور سلول‌های نابالغ یا غیرطبیعی در اسمیر خون محیطی، از مهم‌ترین نشانه‌های لوسمی است​testing.com. در لوسمی حاد، گلبول‌های سفید سرطانی نابالغ به تعداد زیاد وارد گردش خون می‌شوند و در CBC و زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند که می‌تواند اولین گام تشخیص باشد. حتی در لوسمی مزمن یا لنفوم‌ها نیز گاهی افزایش تعداد گلبول‌های سفید (مثلاً لنفوسیت‌ها) در آزمایش خون، پزشک را به انجام آزمایش‌های تکمیلی جهت تشخیص این سرطان‌ها هدایت می‌کند. از سوی دیگر، وجود سلول‌های خونی نابجا مثل سلول‌های پلاسما در خون محیطی می‌تواند نشان‌دهنده مولتیپل میلوما باشد. به طور خلاصه، هرگونه اختلال شدید در شمارش یا ظاهر سلول‌های خونی (WBC بسیار بالا، حضور بلاست‌ها، و غیره) باید به دقت بررسی شود، چرا که می‌تواند نخستین نشانه یک بدخیمی خونی باشد.
• اختلالات پلاکتی (ترومبوسیتوز یا ترومبوسیتوپنی): پلاکت‌ها مسئول انعقاد خون هستند. ترومبوسیتوز (بالا بودن غیرطبیعی تعداد پلاکت‌ها) در برخی موارد می‌تواند به عنوان یک نشانگر واکنشی نسبت به وجود سرطان مطرح شود. تحقیقات نشان داده‌اند که در برخی بیماران با پلاکت بالای ۵۰۰ هزار در میکرولیتر بدون علت آشکار (مثل عفونت یا التهاب)، احتمال وجود یک سرطان مخفی (مانند سرطان ریه، معده یا کولون) بالاتر از جمعیت عادی است. مکانیسم احتمالی، تولید عوامل محرک رشد پلاکت توسط تومورهاست. البته ترومبوسیتوز اغلب یک یافته غیراختصاصی است. از سوی دیگر کاهش شدید پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی) می‌تواند در سرطان‌های خون یا درگیری شدید مغز استخوان توسط متاستازها دیده شود. هر دوی این حالات غیرطبیعی پلاکت، در صورتی که توجیه روشنی نداشته باشند، نیازمند پیگیری هستند.
• افزایش غیرطبیعی برخی آنزیم‌ها یا مواد شیمیایی خون: همان‌طور که در بخش بیوشیمی اشاره شد، برخی تغییرات در تست‌های شیمیایی خون می‌توانند نخستین علامت خطر باشند. بالا بودن بی‌دلیل آنزیم‌های کبدی ممکن است اولین سرنخ از سرطان کبد یا متاستازهای کبدی یک سرطان دیگر (مانند سرطان کولون) باشد. هایپرکلسمی (کلسیم بالا) در غیاب علت‌هایی مانند پرکاری پاراتیرویید، می‌تواند زنگ خطر بدخیمی‌هایی نظیر میلوما یا سرطان ریه باشد​bristol.ac.uk. افزایش لاکتات دهیدروژناز (LDH) آنزیمی که در بسیاری از سلول‌ها وجود دارد، در برخی سرطان‌های پرگستر (مثلاً لنفوم‌های پرخیم) مشاهده می‌شود و می‌تواند نشان‌دهنده بار توموری بالا باشد. بالا بودن غیرطبیعی کل پروتئین خون یا عدم تعادل در نسبت آلبومین به گلوبولین نیز می‌تواند به وجود یک پروتئین سرطانی (مثل در میلوما) اشاره کند. هر یک از این یافته‌ها به تنهایی اختصاصی نیست، اما اگر در فردی علائم بالینی مشکوک نیز وجود داشته باشد می‌توانند اولین نشانه‌های آزمایشگاهی سرطان محسوب شوند.
• سطوح بالاتر از نرمال مارکرهای توموری: کشف یک نشانگر توموری در سطح بالاتر از محدوده مرجع می‌تواند از نخستین یافته‌هایی باشد که توجه پزشک را به سمت سرطان جلب می‌کند. برای مثال، در یک مرد سالمند بدون علامت که طی آزمایش چکاپ PSA بالایی دارد، احتمال وجود سرطان پروستات بررسی خواهد شد. یا در خانمی میانسال با سابقه‌ی خانوادگی سرطان تخمدان که CA-125 او بالاتر از حد طبیعی است، ممکن است هنوز تومور بسیار کوچکی در تخمدان داشته باشد که این افزایش مارکر اولین سرنخ آن باشد. البته همان‌طور که گفته شد، چون مارکرهای توموری می‌توانند در شرایط غیرسرطانی هم بالا بروند، پزشک براساس شدت بالا بودن مارکر و عوامل خطر بیمار تصمیم می‌گیرد که آیا بررسی‌های تکمیلی (مانند سونوگرافی، MRI یا بیوپسی) لازم است یا خیر​my.clevelandclinic.org. به هر حال وجود یک تومور مارکر مثبت یا بالا، به ویژه اگر بسیار بالاتر از نرمال باشد، نباید نادیده گرفته شود و می‌تواند از اولین نشانه‌های یک سرطان نهفته باشد.

در تفسیر نتایج غیرطبیعی آزمایش خون، پزشکان همیشه تاریخچه بیمار، علائم بالینی و یافته‌های معاینه را در نظر می‌گیرند. هیچ عدد غیرطبیعی در آزمایش خون به تنهایی تشخیص سرطان را قطعی نمی‌کند؛ با این حال ترکیب نتایج آزمایشگاهی با شک بالینی می‌تواند مسیر تشخیص را هموار سازد. به عنوان مثال، وجود کم‌خونی فقر آهن در یک مرد ５０ ساله به همراه مثبت شدن آزمایش خون مخفی در مدفوع، تشخیص احتمالی سرطان کولون را مطرح می‌کند که باید با کولونوسکوپی بررسی شود. یا بالا بودن هم‌زمان کلسیم و آلکالین فسفاتاز در فرد مبتلا به کاهش وزن و درد استخوان، امکان وجود متاستاز استخوانی ناشی از سرطان پستان یا پروستات را به ذهن میرساند که نیازمند تصویربرداری است.

بنابراین، یافته‌های غیرطبیعی در آزمایش خون می‌توانند به عنوان زنگ هشدار برای وجود سرطان عمل کنند و کشف این موارد در مراحل اولیه بیماری، شانس درمان موفقیت‌آمیز را بالا می‌برد. در بخش بعدی به محدودیت‌ها و دقت این آزمایش‌ها در تشخیص سرطان و ضرورت تفسیر صحیح آنها می‌پردازیم.

محدودیت‌ها و دقت آزمایش خون در تشخیص سرطان

هرچند آزمایش‌های خون ابزار مفیدی در ارزیابی اولیه بیماران هستند، اما محدودیت‌های قابل توجهی در تشخیص سرطان دارند. بسیاری از سرطان‌ها در مراحل اولیه هیچ تغییر قابل توجهی در نتایج آزمایش خون ایجاد نمی‌کنند​

my.clevelandclinic.org. برای مثال، ممکن است فردی با سرطان زوده‌رَس ریه یا پستان، تمامی آزمایش‌های روتین خونش طبیعی باشد. به همین دلیل، تکیه صرف بر نتایج طبیعی خون برای排除 سرطان می‌تواند گمراه‌کننده باشد. غربالگری سرطان اغلب متکی بر روش‌های تصویربرداری (مانند ماموگرافی برای پستان یا کولونوسکوپی برای روده بزرگ) است و آزمایش خون عمومی برای غربالگری همه انواع سرطان وجود ندارد. البته پژوهش‌های جدیدی در جریان است که به دنبال ابداع “آزمایش خون چند سرطانی” هستند که بتواند با جستجوی قطعات DNA سرطانی یا سلول‌های توموری در خون، طیف وسیعی از سرطان‌ها را در مراحل اولیه شناسایی کند​

mayoclinic.org​

my.clevelandclinic.org. به عنوان مثال، تست‌هایی موسوم به بیوپسی مایع (Liquid Biopsy) و آزمون‌های چندسرطانی (مانند تست گالری) در حال توسعه هستند که در تحقیقات اولیه نتایج امیدوار‌کننده‌ای نشان داده‌اند. با این حال، این فناوری‌ها هنوز در مرحله تحقیقاتی هستند و به صورتRoutine در دسترس عموم قرار ندارند.

یکی دیگر از محدودیت‌های مهم، اختصاصیت پایین برخی یافته‌های خونی برای سرطان است. همان‌گونه که بحث شد، بسیاری از نتایج مثبت کاذب ممکن است رخ دهد؛ یعنی یک آزمایش خونی غیرطبیعی باشد ولی علت آن سرطان نباشد. برای مثال، ESR می‌تواند در آرتریت روماتوئید بالا باشد یا PSA در پروستاتیت افزایش یابد. حتی مارکرهای توموری مانند CA-125 در بیماری‌های خوش‌خیم لگنی بالا می‌روند. این موارد می‌توانند باعث نگرانی بی‌مورد بیمار و انجام اقدامات تهاجمی غیرضروری شوند. از طرف دیگر، منفی بودن آزمایش خون وجود سرطان را رد نمی‌کند (نتایج منفی کاذب). ممکن است یک تومور در مراحل اولیه آنقدر کوچک باشد که هیچ اثری در خون ایجاد نکند یا مثلا یک بیمار با سرطان کولون اولیه هنوز کم‌خونی نداشته باشد. بنابراین، حساسیت و ویژگی تست‌های خونی برای کشف سرطان ۱۰۰٪ نیست و باید همواره این محدودیت‌ها در نظر گرفته شوند​

mayoclinic.org.

از لحاظ دقت، آزمایش‌های استاندارد مانند CBC و بیوشیمی عمومی معمولا دقت بالایی در اندازه‌گیری پارامترهای خود دارند، اما دقت تشخیصی آنها برای سرطان پایین است. برعکس، برخی تست‌های اختصاصی‌تر مانند مارکرهای توموری ممکن است در مراکز مختلف نتایج کمی متفاوت داشته باشند و احتیاج به تکرار و پیگیری روند دارند تا معنادار شوند. به طور معمول برای تأیید تشخیص سرطان، نمونه‌برداری بافتی (بیوپسی) و بررسی پاتولوژی ضرورت دارد​

my.clevelandclinic.org. آزمایش خون بیشتر به عنوان مرحله‌ی اسکرینینگ یا حمایتی در فرآیند تشخیص به کار می‌رود تا مرحله‌ی پایانی تشخیص.

جمع‌بندی: آزمایش‌های خون ابزار ارزشمندی در پزشکی هستند که می‌توانند اولین سرنخ‌های وجود یک سرطان را آشکار کنند و به تشخیص زودهنگام کمک نمایند. با این وجود، یافته‌های آزمایشگاهی باید با دیدگاه منتقدانه تفسیر شوند و در کنار شرح حال، معاینه فیزیکی و سایر روش‌های تشخیصی قرار گیرند. ترکیب نتایج آزمایش خون با روش‌های تصویربرداری و بیوپسی بهترین شانس را برای تشخیص دقیق سرطان فراهم می‌کند. هرگونه نتیجه غیرطبیعی مهم در آزمایش خون که توضیح روشنی ندارد، باید جدی گرفته شده و تا رسیدن به نتیجه قطعی پیگیری شود. در نهایت، همکاری بیمار در انجام به‌موقع آزمایش‌های تجویز شده و پیگیری توصیه‌های پزشک، نقشی کلیدی در کشف زودهنگام و درمان موفق سرطان ایفا می‌کند.

منابع معتبر برای اطلاعات بیشتر

1. Mayo Clinic – Cancer blood tests: Lab tests used in cancer diagnosis. (توضیح آزمایش‌های خونی مورد استفاده در تشخیص سرطان)​mayoclinic.org​mayoclinic.org
2. Cleveland Clinic – Blood Tests for Cancer: Diagnosis & Screening. (بررسی انواع آزمایش خون در تشخیص و غربالگری سرطان)​my.clevelandclinic.org​my.clevelandclinic.org
3. American Cancer Society (ACS) – Understanding Your Lab Test Results. (درک نتایج آزمایشگاهی در بیماران سرطانی و اهمیت CBC و پنل شیمیایی)​cancer.org​cancer.org
4. MedlinePlus – Tumor Marker Tests. (اطلاعات جامع در مورد تست‌های نشانگر تومور، کاربردها و محدودیت‌ها)​medlineplus.gov​medlineplus.gov
5. آزمایشگاه بوعلی کرمانشاه – چه آزمایش‌های خونی برای تشخیص سرطان به کار گرفته می‌شود؟ (مقاله فارسی در معرفی انواع آزمایش خون مرتبط با سرطان و توضیحات هر کدام)​boualilab.com​boualilab.com