همه نکات مهمی که باید درباره سرطان خون بدانید
لوسمی یک نوع سرطان است که در مغز استخوان به وجود می آید، جایی که سلول های خونی ساخته می شوند. لوسمی یک نوع بیماری ژنتیکی است اما در اکثر موارد این اختلال ارثی نیست در عوض فاکتورهای زیادی باعث می شوند ریسک ابتلا به سرطان خون افزایش پیدا کند.
برخی از این فاکتورها قابل کنترل نیستند ولی برخی دیگر قابل کنترل می باشند. دانشمندان تصور می کنند که برخی از انواع سرطان خون به علت جهش در DNA برخی از سلول های خونی به وجود می آید و این جهش ژنتیکی باعث تغییر در مسیر تولید سلول های خونی در مغز استخوان خواهد شد.
این بیماری همچنین باعث می شود که سلول های خونی نتواند عملکرد خوبی داشته باشند و در نهایت این سلول های غیر عادی باعث مختل شدن سلول های ساخته شده می شوند و از تولید سلول های سالم توسط مغز استخوان جلوگیری می نمایند.
معمولاً جهش در DNA سلول ها یک اختلال ژنتیکی است اما ارثی نیست این امر بدین معنا است که اگر چه سرطان خون به علت جهش در ژن های شما به وجود می آید این ناهنجاری ژنتیکی اغلب زمینه خانوادگی ندارد.
علت ابتلا به سرطان خون چیست؟
بیش از ۳۰۰ هزار نفر در آمریکا به سرطان خون مبتلا هستند. لوسمی یک نوع سرطان خون است که باعث می شود بدن به تولید تعداد بسیار زیادی گلبول سفید غیر عادی بپردازد. وظیفه گلبول های سفید محافظت از بدن در برابر عفونت است.
لوسمی علائم و نشانه های متعددی دارد که تعداد زیادی از آنها به علت فقدان سلول های سالم خونی به وجود می آیند. فردی که دچار سرطان خون است با علائم و نشانه های زیر مواجه خواهد شد:
- احساس خستگی و ضعف غیر عادی
- تب و لرز
- کاهش بی دلیل وزن بدن
- تعریق شبانه
- خون دماغ شدن به صورت مکرر
- راش و کبودی پوست
تشکیل نقاط قرمز رنگ روی پوست یکی از علائمی است که افراد مبتلا به لوسمی تجربه می کنند. این نقاط قرمز رنگ به علت پاره شدن رگ های خونی کوچک به وجود می آیند.
به طور طبیعی پلاکت ها، سلول های دیسک مانند درون خون، به لخته شدن خون کمک می کند اما در افرادی که دچار لوسمی هستند بدن نمی تواند به طور طبیعی به تولید پلاکت به اندازه کافی بپردازد تا عروق خونی آسیب دیده را ترمیم کند.
فاکتورهای خطر در بروز سرطان خون شامل چه مواردی است؟
فاکتورهای خطر شامل فاکتورهای محیطی و ژنتیکی است که باعث می شود ریسک ابتلا به یک بیماری در شما افزایش پیدا کند. داشتن یک فاکتور خطر به این معنا است که ریسک ابتلا به یک بیماری در شما زیاد است اما این احتمال وجود دارد که حتی با وجود فاکتورهای خطر دچار آن بیماری نشوید.
- سن به عنوان یکی از فاکتورهای خطر در تعداد زیادی از بیماری ها در نظر گرفته می شود.
- استعمال دخانیات باعث می شود که ریسک ابتلا به سرطان خون در شما افزایش پیدا کند. ترک کردن سیگار یکی از اقدامات بسیار مهمی است که شما می توانید برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان خون انجام دهید.
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی نیز ریسک ابتلا به سرطان خون را افزایش می دهد. بنزن یکی از مواردی است که قرار گرفتن در معرض آن باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان خون خواهد شد.
- افرادی که قبلا دچار سرطان بوده اند و پرتو درمانی کرده اند بیشتر در معرض خطر سرطان خون قرار می گیرند.
- برخی از داروهای شیمی درمانی نیز در ابتلا به لوسمی دخیل هستند.
- ریسک ابتلا به سرطان خون در میان آقایان کمی بیشتر از خانم ها است.
- محققان متوجه شده اند که برخی از نژادها از قبیل نژاد اروپایی بیشتر دچار سرطان خون می شوند حال آنکه مردم آسیایی کمتر به این بیماری مبتلا خواهند شد.
- معمولاً لوسمی به عنوان یک بیماری ارثی در نظر گرفته نمی شود اما در صورتی که یکی از اعضای نزدیک خانواده دچار سرطان خون شده باشد احتمال ابتلا به این بیماری در سایر اعضای خانواده نیز افزایش خواهد یافت.
برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان خون چه باید کرد؟
گاهی اوقات امکان پیشگیری از برخی فاکتورهای خطر وجود ندارد حتی برخی از افرادی که فاقد فاکتورهای خطر هستند ممکن است دچار سرطان خون شوند و هیچ راه حل قطعی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد.
با این حال شما می توانید با رعایت نکات زیر ریسک ابتلا به این بیماری ناتوان کننده را کاهش دهید:
- از استعمال دخانیات اجتناب کنید و سعی کنید هر چه زودتر آن را ترک نمایید.
- از تماس مستقیم با مواد شیمیایی خطرناک مانند بنزن خودداری کنید.
- از قرار گرفتن در مقابل پرتوها اجتناب کنید.
- به طور منظم ورزش کنید و رژیم غذایی سالمی داشته باشید تا سیستم ایمنی بدن شما قوی باشد و از ابتلا به بیماری جلوگیری گردد.
- در تحقیقی که در سال ۲۰۰۴ انجام شد محققان متوجه شدند کودکان که شیر مادر خود را خورده اند کمتر دچار سرطان خون می شود.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شما به واسطه شغلی که دارید تماس زیادی با بنزن دارید باید هر چه زودتر به پزشک خود اطلاع دهید. در صورتی که علایم و نشانه هایی که در قسمت بالا به آنها اشاره کردیم را داشتید باید هر چه زودتر به پزشک مراجعه نمایید.
در این حالت پزشک درخواست انجام آزمایش خون را خواهد داد. انجام آزمایش خون می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند اما تشخیص فوری آن می تواند شانس درمان به موقع و بهبودی را میسر کند معمولاً علائم و نشانه های لوسمی شبیه برخی از بیماری های شایع از قبیل آنفولانزا هستند و ممکن است گاهی اوقات شدید شوند.
در صورتی که شما این علایم و نشانه ها را دارید یا به صورت مکرر دچار عفونت نشوید باید به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات غربالگری لازم را شروع کند و شما را به لحاظ خطر ابتلا به سرطان خون ارزیابی نماید و در صورتی که نتیجه آزمایش از ابتلا به سرطان خون داشت اقدامات ضروری را انجام دهد.
انواع سرطان خون شامل چه مواردی است؟
به اکثر سرطان های خون، سرطان های هماتولوژیک گفته می شود که در مغز استخوان به وجود می آیند. به طور کلی سه نوع سرطان خون وجود دارد که عبارتند از لوسمی، میلوما و لنفوما. لوسمی یک نوع سرطان خون است که در خون و مغز استخوان به وجود می آید.
این اختلال زمانی ایجاد می شود که بدن به تولید تعداد زیادی گلبول های سفید غیر عادی می پردازد و باعث اختلال در عملکرد مغز استخوان برای تولید گلبول های قرمز و پلاکت خواهد شد. لنفوما غیر هاجکین یک نوع سرطان خون است در سیستم لنفاوی و در سلول هایی که لنفوسیت نام دارند به وجود می آید.
لنفوسیت یک نوع گلبول سفید است که به بدن برای مبارزه با عفونت کمک خواهد کرد. لنفوم هاجکین یکی دیگر از انواع سرطان های خون است که در سیستم لنفاوی و سلول هایی که لنفوسیت نام دارند به وجود می آید. مولتیپل میلوما به یک نوع سرطان خون گفته می شود که در سلول های پلاسمای خون، یک نوع سلول خونی که در مغز استخوان به وجود می آید تشکیل می شود.
چه روش هایی برای درمان سرطان خون وجود دارد؟
درمان سرطان خون به نوع سرطان، سن بیمار، سرعت پیشرفت بیماری، محل انتشار آن و سایر فاکتورها بستگی دارد. برخی از روش های رایج برای درمان سرطان خون به شرح زیر می باشند:
- پیوند سلول های بنیادی روشی است که سلول های سالم تولید کننده خون به بدن فرد بیمار پیوند می شود. ممکن است پزشک سلول های بنیادی را از مغز استخوان و خون تهیه کند.
- شیمی درمانی روشی است که از داروهای ضد سرطان برای اختلال در روند رشد سلول های سرطانی در بدن استفاده می کند. گاهی اوقات شیمی درمانی برای سرطان خون شامل استفاده از چند روش درمانی مختلف در یک برنامه واحد است.
- ممکن است پزشک تصمیم بگیرد قبل از پیوند سلول های بنیادی از شیمی درمانی استفاده کند.
- از پرتو درمانی نیز برای از بین بردن تعداد بسیار زیادی از سلول های سرطانی و کاهش درد و ناراحتی بیمار استفاده می کند. از پرتو درمانی نیز مانند شیمی درمانی قبل از پیوند سلول های بنیادی استفاده خواهد شد.
سرطان خون چگونه تشخیص داده می شود؟
در صورتی که پزشک پس از بررسی علائم و نشانه های شما به سرطان خون مشکوک شده باشد درخواست آزمایش خون یا سایر آزمایشات از قبیل آنالیز ادرار یا نمونه برداری از ناحیه مشکوک را برای کمک به تشخیص بیماری خواهد کرد.
به غیر از سرطان خون، آزمایش نمی تواند به طور دقیق ابتلا به سرطان یا سایر بیماری های غیر سرطانی را نشان دهد اما می تواند یک سرنخ را درباره آنچه که در بدن شما رخ می دهد در اختیار پزشک تان بگذارد.
شمارش کامل سلول های خون، تست پروتئین خون، تست شاخص های تومور و مواردی از این قبیل جز آزمایشاتی است که پزشک درخواست می کند.
آیا سرطان خون ارثی است؟
برخی از تغییرات ژنتیکی می تواند ریسک ابتلا به سرطان را افزایش دهند. از این تغییرات تحت عنوان سندروم سرطان ارثی یاد می شود و از پدر و مادر به فرزندان آنها منتقل می شود.
سرطان خون ارثی یکی از مسائل بسیار مهم در حوزه بیماری های ارثی است. این موضوع باعث شده محققان زیادی به بررسی مسئله ارثی بودن سرطان خود بپردازند.
کدام ژن ها باعث ارثی بودن رسمی شده است؟
محققان ۱۲ سندروم را برای لوسمی ارثی مشخص کرده اند و این فهرست در دو سال گذشته گسترده تر شده است. در سال ۲۰۱۸ یکی از اولین ژن هایی که با لوسمی ارتباط دارد شناسایی شد. افرادی که دچار جهش ارثی در ژن RUNX1 شده باشند با خطر سرطان خون از نوع لوسمی حاد میلوئید مواجه می شوند.
جهش در این ژن همچنین می‌تواند باعث کاهش تعداد پلاکت های خون که نقش مهمی را در لخته شدن خون ایفا می کنند شود. پس از آنکه این ژن شناسایی شد تحقیقات زیادی در خصوص وجود جهش ژنتیکی بیشتر در ارتباط با سرطان خون ارثی انجام شد.
این تلاش ها بالاخره نتیجه داد و حدود ۱۲ ژن مرتبط با سرطان خون کشف شد که هر یک از آنها می توانند باعث بروز انواع مختلفی از لوسمی و بیماری های مرتبط شوند.
لوسمی ارثی چقدر شایع است؟
پاسخ این سوال به طور دقیق مشخص نیست اما در خصوص سرطان سینه ارثی می دانیم که این بیماری پنج درصد از موارد را به خود اختصاص داده است زیرا مطالعات بسیار زیادی در این زمینه انجام شده است اما چنین شانسی را در خصوص لوسمی نداشته ایم.
ما در این دوره فقط به بررسی آن دسته از بیماران سرطانی پرداخته ایم که دلیلی مبتنی بر ارثی بودن بیماری یا مبتلا شدن سایر اعضای خانواده بیمار به این اختلال وجود داشته است. به همین دلیل به نظر می رسد که حداقل ۵ درصد از انواع لوسمی ارثی است.
چه روش هایی برای درمان لوسمی ارثی وجود دارد؟
برخی از داروهای خاص تاثیر خوبی بر روی افراد مبتلا به سرطان خون دارند و بهبود حال آنها کمک می کنند. لنا لینوئید یک داروی شیمی درمانی است که برای افرادی که دچار جهش در ژن DDX41 شده اند بسیار مفید می باشد.
در برخی از افراد نیز پزشک ترجیح می دهد از پیوند سلول های بنیادی برای درمان استفاده کند. برخی دیگر از افرادی که دچار سرطان خون ارثی هستند درمان های ترکیبی می تواند به درمان بیماری آنها کمک کند.
هنگامی که یک بیمار به پیوند سلول های بنیادی نیاز دارد معمولاً پزشک به سراغ اعضای خانواده، پدر و مادر و فرزندان او می رود و آنها را به عنوان یک متقاضی مناسب مورد ارزیابی قرار می دهد.
گاهی اوقات این احتمال وجود دارد که فرد متقاضی پیوند سلول های بنیادی دچار همان تغییرات ژنتیکی شده باشد که فرد بیمار به آن مبتلا است که در این حالت ریسک بروز عوارض حاصل از پیوند افزایش پیدا می کند.
در صورتی که در خانواده بیمار یک متقاضی مناسب برای پیوند وجود نداشته باشد پزشک به سراغ سایر افراد خارج از گستره خانواده خواهد رفت تا یک متقاضی مناسب را پیدا کند.
اگر سرطان خون ارثی باشد سایر اعضای خانواده باید چه کار کنند؟
در صورتی که آزمایش بیمار حاکی از ابتلا به سرطان خون باشد احتمال آن که سایر اعضای خانواده و فرزندان او دچار همان سندروم شده باشند ۵۰% است. در این افراد پزشک، انجام مشاوره ژنتیک را پیشنهاد می کند تا بتوانند به بررسی ریسک ابتلا به سرطان، غربالگری سرطان و سایر مشکلات مرتبط با این سندروم بپردازد.
برخی از اعضای خانواده ترجیح می دهند از آزمایش ژنتیک برای تشخیص جهش ژنتیکی استفاده کنند و در صورتی که نتیجه آزمایش آنها مثبت باشد پزشک برنامه غربالگری را برای درمان بیماری در مراحل اولیه پیشنهاد خواهد کرد چرا که در اکثر موارد این اختلال قابل درمان است.
آزمایش ژنتیک چه کاربردهایی دارد؟
معمولاً از آزمایش ژنتیک برای بررسی ریسک ابتلا به بیماری های ارثی از قبیل سرطان معده، سرطان مغز استخوان، سرطان روده، سرطان پانکراس، سرطان رحم و سینه و سایر اختلالات ژنتیکی استفاده می شود.
انجام آزمایش ژنتیک پزشکی کمک می کند به این نتیجه برسد که آیا فرد متقاضی آزمایش دچار جهش ژنتیکی شده است یا خیر و آیا در معرض خطر ابتلا به بیماری های ارثی قرار دارد یا نه.
در صورتی که نتیجه آزمایش ژنتیک مشکوک باشد پزشک اقدامات لازم را انجام خواهد داد و در صورت لزوم برنامه درمان را شروع خواهد کرد.
چه افرادی باید آزمایش ژنتیک بدهند؟
اگر در خانواده شما سابقه ابتلا به بیماری های ارثی یا سرطان وجود دارد و دو یا چند نفر از اعضای خانواده شما دچار یک نوع سرطان یا انواع مشابه آن شده اند احتمال مبتلا شدن شما به سرطان زیاد است به همین دلیل باید آزمایش ژنتیک بدهید تا وجود جهش ژنتیکی در شما مشخص گردد.
منظور از جهش ژنتیکی تغییر در ساختار DNA سلول ها است که باعث می شود و بدن نتواند به طور صحیح به فعالیت طبیعی خود را انجام دهد. گاهی اوقات جهش ژنتیکی ارثی است یعنی از زمان تولد ژن جهش یافته در بدن ما وجود دارد و از طریق پدر یا مادر به ما منتقل شده است.
اما در برخی موارد جهش ژنتیکی اکتسابی است یعنی با گذر زمان و به علت قرار گرفتن در معرض برخی فاکتورها تعدادی از ژن های بدن دچار جهش شده اند و ریسک ابتلا به بیماری ها را افزایش داده اند.
جهش ژنتیکی ارثی مسئله ای است که نباید به سادگی از کنار آن رد شویم چرا که این احتمال وجود دارد که چندین نفر از اعضای خانواده آن ژن جهش یافته را داشته باشند و در معرض ابتلا به بیماری قرار بگیرند.
مترجم: لیلا عبدالملکی